ΑΡΘΡΑ
Περί αληθείας το ανάγνωσμα
Της Κοραλίας Τιμοθέου*
Πέντε εκ γενετής τυφλοί ψηλαφίζουν έναν ελέφαντα στην προσπάθειά τους να σχηματίσουν στο μυαλό τους τη μορφή του μεγάλου ζώου που ποτέ δεν έχουν δει. Ο πρώτος ψηλαφίζει την ουρά του και συμπεραίνει ότι ο ελέφαντας μοιάζει με σχοινί. Ο δεύτερος πασπατεύει το πόδι του ελέφαντα γεγονός που τον οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι ελέφαντες ομοιάζουν με κορμούς δέντρων. Ο τρίτος διαπερνά με το χέρι του την προβοσκίδα και πιστεύει τώρα ακράδαντα πως οι ελέφαντες είναι σαν φίδια. Ο τέταρτος ακουμπά απαλά με την παλάμη του το αυτί του μεγάλου θηλαστικού που αμέσως του θυμίζει φύλλο μπανανιάς. Ο πέμπτος αγγίζοντας άγαρμπα έναν από τους χαυλιόδοντες, απομακρύνει γρήγορα το χέρι του που το αισθάνεται σαν να άγγιξε σπαθί. Η εμπειρία του καθενός είναι πολύ διαφορετική. Αν συζητήσουν μεταξύ τους, το μόνο στο οποίο θα συμφωνήσουν για το σχήμα και την όψη του ελέφαντα, είναι ότι διαφωνούν (Ινδική Παραβολή).
Ποιος έχει δίκαιο; Όλοι; Κανένας;
Όλοι - γιατί ο καθένας τους εκτέθηκε σε ένα υπαρκτό μέρος του ελέφαντα, σε ένα κομμάτι της αλήθειας.
Κανένας - γιατί κανείς δεν είναι σε θέση να συλλάβει την ολότητα του ελέφαντα, την αλήθεια ολόκληρη.
Με τον ίδιο τρόπο, στη ζωή, στο κάθε συμβάν, στην κάθε εμπειρία, στον κάθε διαπληκτισμό, ενδέχεται να εκτιθέμαστε και να κατανοούμε ένα μονάχα μέρος του όλου, της αλήθειας. Κάποιες φορές γνωρίζουμε την υποκειμενική αλήθεια, το κομμάτι της που μας επηρεάζει, εμβαπτισμένο στον τρόπο με τον οποίο το βιώνουμε. Αν η εν λόγω εμπειρία μας προκαλεί λύπη, φόβο, απογοήτευση, χαρά, ελπίδα, θρίαμβο, αυτές είναι αλήθειες υποκειμενικές. Είναι αδιαμφισβήτητα αλήθειες γιατί πρόκειται για πραγματικά συναισθήματα που μας επηρεάζουν στο εδώ και στο τώρα, στο σώμα, στο μυαλό, στην ψυχή. Είναι υποκειμενικές γιατί αφορούν στη δική μας ερμηνεία των εξωγενών συμβάντων. Κανένας άλλος στη θέση μας δεν είναι δυνατό να τα ερμηνεύσει, να αντιδράσει και να αισθανθεί με ακριβώς τον ίδιο τρόπο. Ακούσια, σχεδόν, φιλτράρουμε τα πάντα μέσα από τις εμπειρίες, τα βιώματα, τα παθήματα, τα στερεότυπα, τα λάθη και τα πάθη μας. Μέσα από τα φίλτρα της επίκτητης προσωπικότητάς μας. Οι αλήθειες που βιώνουμε δεν γίνεται βέβαια να μηδενιστούν. Έστω και υποκειμενικές, αυτές κτίζουν την καθημερινότητά μας κι εκείνη τη μεγαλύτερη εμπειρία που αποκαλούμε ζωή.
Από την άλλη, η παραδοχή πως αυτό που βλέπουμε, ακούμε, αντιλαμβανόμαστε και κατανοούμε δεν είναι παρά ένα κομμάτι της αλήθειας, μεγάλο ή μικρό, είναι πολύτιμη γνώση. Κι αυτό γιατί έτσι:
- Δεχόμαστε τα πόσα ακόμα αγνοούμε και μόνο έτσι έχουμε κάποιες πιθανότητες να μάθουμε περισσότερα – ως δια βίου μαθητές.
- Ίσως να παραδεχτούμε ευκολότερα ότι οι άλλοι, όσο κι αν διαφωνούμε μαζί τους, ενδέχεται να κατέχουν ένα κομμάτι της αλήθειας που εμείς αγνοούμε και γινόμαστε διαλλακτικότεροι συνομιλητές.
- Καταρρίπτουμε ένα ένα φίλτρα και στερεότυπα και γινόμαστε μέτοχοι ενός λίγο μεγαλύτερου εύρους της αλήθειας. Εμπιστευόμαστε και κτίζουμε ο ένας πάνω στις γνώσεις του άλλου. Εξελισσόμαστε.
Αν οι πέντε τυφλοί της παραβολής επέμεναν ο καθένας στην άποψή του θα οδηγούνταν ακόμα και στο αναληθές συμπέρασμα ότι οι συνομιλητές τους είναι ψεύτες εφόσον ο καθένας είναι πολύ σίγουρος για την εμπειρία του, η οποία δεν ταιριάζει καθόλου με τις περιγραφές των άλλων.
-Ορκίζομαι να είπω την αλήθεια και μόνο την αλήθεια χωρίς φόβο και πάθος.
-Ποιαν αλήθεια, αλήθεια;
-Τουλάχιστον αυτήν που αντιλαμβάνομαι εγώ.
-Έστω. Με επιφύλαξη.
Τα δικαστήρια είναι αναγκαίος κοινωνικός θεσμός, όχι όμως και χόμπι.
Γράφει ο Τολστόι στην «Ανάσταση» πως τα δικαστήρια και οι φυλακές δεν είναι παρά θεσμοί που αποδεικνύουν την αποτυχία της κοινωνίας να προφυλάξει τα μέλη της από την εγκληματικότητα. Είναι η έμπρακτη παραδοχή ότι ενώ πρώτα εξωθήσαμε έναν αδελφό μας σε ακρότητες, τώρα, με ήσυχη συνείδηση τον κρίνουμε. Μπορεί να μην είναι απόλυτα σωστή η διαπίστωση, μήπως έχει όμως μια γερή δόση αλήθειας;
Είναι λοιπόν η παραβολή αυτή μια προειδοποίηση για όλους μας αλλά περισσότερο για όσους από μας βιάζονται να κρίνουν με βάση την υποκειμενική και περιορισμένη τους αντίληψη. Για όσους δεν αντιλαμβάνονται την αδυναμία του οικοδομήματος της μερικής ή της σχετικής τους αλήθειας.
«Μην βιάζεσαι να βγάλεις συμπεράσματα γιατί όσο σίγουρος είσαι εσύ για την αλήθεια σου, άλλο τόσο είναι και ο συνομιλητής σου».