Η εξελεγκτική πορεία των αναγκών

Της Κοραλίας Τιμοθέου*

Είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει μονάχα με νερό και ψωμί.
Τι συμβαίνει όμως σε περιόδους που το ψωμί είναι δυσεύρετο και πρέπει να μοχθήσει γι’ αυτό και
τι όταν το βρίσκει εύκολα και καταστεί πλέον δεδομένο;

Από την κοινωνιολογία και την ψυχολογία, μέχρι τις πωλήσεις, την προώθηση και τη διοίκηση επιχειρήσεων, οι ακαδημαϊκοί διδάσκουν την ιεραρχία ή πυραμίδα αναγκών του Maslow*(1943- 1954). Αν και το μοντέλο είναι παλιό και ίσως να θεωρείται από κάποιους παρωχημένο, παρουσιάζει μια πτυχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς που αξίζει να την προσέξουμε.

Ο άνθρωπος είναι πολυεπίπεδο ον και είναι στη φύση του να μαθαίνει και να εξελίσσεται. Να θέτει στόχους, να τους πετυχαίνει και να βάζει στη συνέχεια καινούριους. Έχετε ποτέ παρατηρήσει ότι ως άνθρωποι είμαστε γενικά ανικανοποίητοι; Συνέχεια κάτι ψάχνουμε, κάτι επιδιώκουμε, για κάτι προσπαθούμε. Όσα και να πετύχουμε, αυτό που επιτυγχάνουμε πραγματικά είναι να ανοίγουμε την όρεξή μας για περισσότερα. Όσοι έβγαλαν λεφτά, επιδιώκουν δύναμη. Όσοι απέκτησαν δύναμη, επιζητούν εξουσία. Όσοι πέτυχαν επαγγελματικά, επικεντρώνονται στην προσωπική τους ζωή. Όσοι πέτυχαν στην αγάπη, θέλουν να πετύχουν επαγγελματικά κοκ.

Είμαστε αχόρταγοι!
Είναι αυτό καλό ή κακό;
Αρχικά ας συμφωνήσουμε ότι είναι φυσιολογικό.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Maslow, ο άνθρωπος λειτουργεί σε 5 επίπεδα αναγκών. Εφόσον πετύχει στο καθένα, είναι απόλυτα ευτυχισμένος. Έχει όλα όσα χρειάζεται. Για λίγο. Σύντομα τίθεται το ερώτημα: «γιατί να μην έχουμε και κάτι παραπάνω;»:

  • Βιολογικές ανάγκες επιβίωσης: καθαρός αέρας, τροφή, νερό, στέγη, ρουχισμός, θέρμανση, σεξ, ύπνος κλπ. Χωρίς αυτά δεν μπορεί να επιβιώσει. Διοχετεύει λοιπόν όλες του τις δυνάμεις για να τα εξασφαλίσει.
  • Ασφάλεια: σταθερότητα, προβλεψιμότητα, έλεγχος. Ανάγκες που τις καλύπτει η θαλπωρή μιας οικογένειας και η φροντίδα μιας κοινότητας. Γιατροί, φάρμακα, σχολεία, αστυνομία, δουλειά, ιδιοκτησία.
  • Η ανάγκη του «ανήκειν». Μετά την κοινότητα, η κοινωνία - η κοινωνικοποίηση, η συνύπαρξη, η αποδοχή, η επικοινωνία, η αλληλεγγύη, το δούναι και λαβείν. Αγάπη, φιλία, συντροφικότητα. Γάμος, οικογένεια, επαγγελματικά σύνολα, εθελοντισμός, ποδοσφαιρικά σωματεία, κόμματα.
  • Εκτίμηση, κοινωνική υπόληψη και καταξίωση. Ο άνθρωπος θέλει να χαίρει σεβασμού και θαυμασμού από το σύνολο.
  • Αυτοπραγμάτωση: επίτευξη των προσωπικών στόχων (ανάπτυξης, δημιουργικότητας, έκφρασης, εξερεύνησης, ανακάλυψης) σε βαθμό που το άτομο νιώθει ικανοποίηση και ευτυχία χωρίς να απαιτεί ή να αναμένει έπαινο ή επιβράβευση από άλλους.

Ο Maslow ισχυρίζεται ότι τα επίπεδα είναι εξελικτικά και διαδοχικά και η μετάβαση από το ένα στο άλλο προϋποθέτει την εκπλήρωση, σε ικανοποιητικό βαθμό, των αναγκών του υφιστάμενου επιπέδου. Η αξία του μοντέλου, κατά τον εμπνευστή του, είναι η αναγνώριση ότι τα επίπεδα αναγκών λειτουργούν ως ισχυρότατο κίνητρο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση της συμπεριφοράς, την παροχή κινήτρων, ακόμα και τη χειραγώγηση (μέχρι το 4ο επίπεδο). Σημαντικότερο απ’ όλα, μας βοηθά να κατανοήσουμε τη ζωή.

«Μέχρι τώρα, κανονικά, θα έπρεπε να είχαμε όλα τα προβλήματά μας λυμένα»! Κι όμως…

Η ζωή είναι ένα μεγάλο «ηλεκτρονικό» παιχνίδι.  Παίζοντας ανακαλύπτουμε  τρόπους να ξεπερνούμε εμπόδια, να κερδίζουμε «πόντους» και ιδανικά να απολαμβάνουμε το παιχνίδι στην πορεία. Στο τέρμα – το έπαθλο! Τι μεγάλη απόλαυση! Πόσο διαρκεί; Μέχρι να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχουμε ολοκληρώσει παρά ένα ακόμη επίπεδο και έχουμε τώρα ένα νέο στόχο: να ξεκλειδώσουμε το επόμενο. Είναι κι αυτός, ίσως, ένας από τους λόγους που σε όποιο επίπεδο ή «φάση» της ζωής κι αν είμαστε, νιώθουμε ότι ακόμα έχουμε προκλήσεις ενώ ξεπερνώντας τες παρουσιάζονται άλλες, έστω αναβαθμισμένες. Εντελώς από το πουθενά, εμφανίζονται «ανάγκες» που δεν γνωρίζαμε καν ότι υπήρχαν ή ότι θα μπορούσε να υπάρχουν, αφού όλο αυτό τον καιρό βρίσκονταν πέρα από το πεδίο αντίληψης μας. Ήταν ασύλληπτες.

Είναι μια βαρκάδα στη θάλασσα όπου ακόμα κι αν ο ορίζοντας φαίνεται ξεκάθαρα, όση απόσταση και να διανύσουμε δεν θα τον φτάσουμε ποτέ γιατί όσο προχωράμε τόσο ανακαλύπτουμε ότι υπάρχουν άλλα τόσα πάρα πέρα, τα οποία πάντα βρίσκονταν εκεί και αγνοούσαμε την ύπαρξη τους: νέα γνώση, καινούριες εμπειρίες που μας καλούν να τις κατακτήσουμε.

Η ζωή είναι ένα ατέλειωτο ξεκλείδωμα επιπέδων. Είναι ένα παιχνίδι γεμάτο στόχους, προσπάθεια, κατακτήσεις, επαναπροσδιορισμούς, ανακαλύψεις. Τα θέλω μας δεν έχουν τέλος και αυτό είναι αναπόφευκτο. Υπάρχει συνεχής εξέλιξη, ανέλιξη και ορόσημα και ανάμεσά τους το ταξίδι. Δεν χρειάζεται να φτάσουμε στο τέρμα γιατί τέρμα δεν υπάρχει. Δεν χρειάζεται καν να φτάσουμε σε κάποιο συγκεκριμένο «κάπου».

* www.koraliatimotheou.com, Abraham Maslow, Motivation and Personality