ΑΡΘΡΑ
Δια κραυγής Έρμαν Έσσε
Της Κοραλίας Τιμοθέου*
Αν η αδυναμία μου ανάμεσα στους Έλληνες λογοτέχνες είναι ο Νίκος Καζαντζάκης, ανάμεσα στους ξένους είναι ο Hermann Hesse. Υπάρχει μια αφοπλιστική και τρομακτική ειλικρίνεια στη γραφή του, όταν σε αφήνει ξεκάθαρα να δεις και άφοβα ν’ αγγίξεις την ψυχή του.
Για μένα η σοφία του Έσσε συνοψίζεται στα εξής:
Η αλήθεια βιώνεται, δεν διδάσκεται.
Αυτή είναι μια πραγματικότητα στην οποία καταλήγουν όλοι όσοι ψάχνουν την ΑΛΗΘΕΙΑ με επιμονή. Σε μια συνέντευξη, ένας Έλληνας επιστήμονας της ΝΑSΑ, ρωτήθηκε πως αντιμετωπίζει όσους δυσπιστούν για την αυθεντικότητα της προσσελήνωσης του Apollo 11 στις 20 Ιουλίου του 1969. Η απάντησή του ήταν περίπου αυτή: «Το γνωρίζω γιατί ήμουν εκεί (στην αίθουσα επιχειρήσεων). Θέλετε πιστέψτε το, θέλετε όχι!». Εν ολίγοις, «Εγώ το ξέρω. Αν δεν το πιστεύετε, εσείς χάνετε!». Είναι κάποια πράγματα που όσο και να τα διαβάσουμε, να τα ακούσουμε, να τα διδαχτούμε, αν δεν τα βιώσουμε δεν υπάρχει περίπτωση να τα κατανοήσουμε και εδώ ίσως κρύβεται και η φιλοσοφία της ανθρώπινης ζωής: στην εμπειρία. Όχι τη συσσωρευμένη πείρα, αυτή που μας κάνει έμπειρους αλλά την εμπειρία της στιγμής, αυτήν που μας κάνει… άπειρους. Βέβαια κανείς δεν μπορεί να κακίσει τον «άπιστο». Απλούστατα στερείται των κατάλληλων εμπειριών.
Η σημερινή μέρα δεν θα ξανάρθει ποτέ και σ’ εκείνον που αρνείται να φάει, να πιεί, να αγγίξει και να οσφρανθεί, δεν θα ξαναπροσφερθεί στον αιώνα τον άπαντα.
Η μοναδικότητα της στιγμής βιώνεται μόνο στο παρόν και μόνο το παρόν υπάρχει. Είναι φευγαλέο και εφήμερο και όταν περάσει χάνεται για πάντα.
Ευτυχία: το να είσαι ένα με τον κόσμο.
Κατά τον Έσσε, η ευτυχία είναι συνώνυμο της αποδοχής. Της αποδοχής της παρούσας κατάστασης, όπως διδάσκει άλλωστε ο διαλογισμός ή οι αρχαίοι στωικοί, που πίστευαν πως καθήκον του ανθρώπου είναι να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν. Ο στωικός δεν αρνείται τον κόσμο των θνητών πραγμάτων, αλλά ούτε εξαρτάται από αυτόν. Ζει ατάραχα μέσα του χωρίς να προβάλλει αντίσταση. Κάθε αντίσταση είναι πηγή ψυχικής και σωματικής ασθένειας γιατί υπονομεύει την ίδια την ανθρώπινη φύση και εμποδίζει τη ροή της ζωής.
Ενώ όλα τα παιδιά βιώνουν ακόμα το μυστήριο, η ψυχή τους είναι πάντα απασχολημένη με το μόνο σημαντικό: με τον εαυτό τους και το μυστικό δεσμό του ατόμου τους με τον κόσμο που τα περιβάλλει.
Η μόνη σημαντική δουλειά του ανθρώπου είναι, σύμφωνα με τον Έσσε, να ανακαλύψει τον εαυτό του και να ζήσει σε αρμονία με τον κόσμο γύρω του. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό των παιδιών που αθώα και αυθόρμητα δεν ενδιαφέρονται παρά μόνο για τον εαυτό τους και τη θέση τους μέσα στον κόσμο. Αυτός ο παιδικός εγωκεντρισμός είναι τόσο άδολος που το μικρό παιδί δεν θα έμπαινε ποτέ στον κόπο να βλάψει κάποιον άλλο γιατί κανείς δεν παρεμβάλλεται ανάμεσα στη σχέση του ιδίου με το Σύμπαν και άρα ο οποιοσδήποτε τρίτος παραμένει αδιάφορος. Μέχρι βέβαια να βρεθεί ένας καλοπροαίρετος ενήλικας που θα του διδάξει τους «κανόνες» του παιχνιδιού.
- Το πουλί σπάει το τσόφλι. Το αυγό είναι ο κόσμος. Αυτός που θέλει να γεννηθεί οφείλει να σπάσει έναν κόσμο.
Τους κανόνες λοιπόν αυτούς που μαθαίνουμε από την πρώτη μέρα της γέννησής μας σε όλη την παιδική μας ηλικία, καλούμαστε ως ενήλικες να τους «ξεμάθουμε», αν θέλουμε να βιώσουμε την Αλήθεια του Έσσε: την αληθινή ποιότητα της ζωής. Για να το κάνουμε αυτό πρέπει να υπερβούμε τους κοινωνικούς κανόνες και να σπάσουμε τη γυάλινη σφαίρα που υπάρχει γύρω μας και που μας περιορίζει με τα «πρέπει», τα «αν» και τα «γιατί», με τις ενοχές, το θυμό και τον φόβο που μάθαμε από μικρά παιδιά να νιώθουμε κάθε φορά που κάνουμε «λάθος» ή που η ζωή μας βγαίνει «εκτός πορείας». Κάθε φορά δηλαδή που τα πράγματα δεν έρχονται όπως τα θέλουμε εμείς: οι κακομαθημένοι ενήλικοι μπέμπηδες.
- Πέρα από τα ζεύγη των αντιθέτων που απαρτίζουν τον κόσμο μας, ξεκινούν νέοι τύποι γνώσης.
Δυαδικότητα: ίσως ο πιο απατηλός κανόνας της ζωής: τα ζεύγη δυνάμεων: το καλό και το κακό, το φως και το σκοτάδι, η μέρα και η νύχτα, το πριν και το μετά, η αγάπη και το μίσος. Οι έννοια του καλού και του κακού παύει να υπάρχει μπροστά στην απλή διαπίστωση ότι το καθετί δεν είναι παρά αυτό που είναι!